Tekst poniżej jest w dużej mierze oparty na tym artykule po angielsku. Niestety nie ma wystarczających danych na ten temat w internecie w języku polskim. Wiele z artykułu zostało ominięte: alternatywne teorie, różnice statystyczne między dochodzeniem do teorii, referencje i tak dalej. Nie znalazłem definicji poszczególnych inteligencji ale jak tylko się dorwę do tej książki to zamieszczę wyjaśnienie czym np jest inteligencja intra-personalna itp.
Co więcej dodałem dość sporo swoich komentarzy wyjaśniających i uzupełniających, bo artykuł wydaje mi się przeznaczony dla tych, którzy już mają jakąś wiedzę na ten temat. Poza tym używałem bardziej luźnego języka.
Ankieta jest dla tych, którzy przeczytali całego posta bez ciekawostek.
Wstęp
- Po dziś dzień trwa dyskusja jak dokładnie zdefiniować inteligencje. Można wyróżnić dwa główne teoretyczne podejścia do inteligencji. Ten artykuł ma na celu przedstawić dwie przeciwstawne teorie inteligencji. Dwie konkurencyjne szkoły psychologii to jedna optująca za generalną inteligencją oraz druga opowiadająca się za mnogimi rodzajami inteligencji. Zwolennicy generalnej inteligencji twierdzą, że inteligencja wynika z jednego czynnika G - "general intelligence". Natomiast zwolennicy teorii, że istnieje kilka rodzajów inteligencji, mówią, że można wydzielić niezależne rodzaje inteligencji. Każda z teorii do pewnego stopnia posiada dowody na swoje racje.
- W ostatnim dziesięcioleciu XIX wieku, francuski lekarz Alfred Binet został poproszony o stworzenie sposobu by móc rozpoznać uczniów niezdolnych do nauki lub niedorozwiniętych od reszty tych normalnych. Skonstruował w tym celu pierwszy test na inteligencje. Dziesięć lat wcześniej pierwsze testy inteligencji skupiały się na mierzeniu zdolności fizycznych (jak np manipulowanie klockami) oraz umiejętnościach związanych ze zmysłami. W przeciwieństwie do tych testów Binet skonstruował test oparty na bardziej złożonych zadaniach wymagających głównie myślenia, które pozwalały badać każdego bardziej dogłębnie. Rzecz jasna, dzięki temu testy Bineta pozwalały na lepsze rozróżnianie między rodzajami uczniów. Sukces jego testów nasunął ważne pytanie: co dokładnie jest badane przez test? Oczywiście testy miały na celu mierzyć inteligencję. Jeśli badają inteligencje, następnym pytaniem jest czym dokładnie jest inteligencja? Tym samym zaczął się wielki spór naukowy o definicje inteligencji
- Notka wyjaśniająca odnośnie technicznej problematyczności w definiowaniu:
- W psychometrii, czyli nauce o właściwościach testów i ich tworzeniu, istnieją osobne teorie nt teoretycznego podłoża pytań testowych i tego co tak naprawdę jest przedmiotem badania. Te dwie sprawy wydają się tożsame na pierwszy rzut oka ale niestety nie są. Przykładowo test badający poczucie własnej wartości i zawierający pytania w tym temacie, może tak naprawdę wskazywać na rodzaj postrzegania siebie poprzez pytania o percepcje swojej osoby. Badanie poziomu własnej wartości powinno więc zawierać pytanie dotyczące innych wskaźników badanego przedmiotu (poczucia własnej wartości, które nie jest tym samym co postrzeganie siebie).
Istnieją praktyczne sposoby na poradzenie sobie z tym problemem i upewnieniem się nad prawidłowością testu. W przypadku testów Bineta nie było to wcale takie jasne, nie było metod statystycznych by testy zweryfikować, stąd głośna debata czego tak naprawdę dotyczy ten test? Czy test może być wykorzystany do wniosków dla utworzenia teorii, czy potrzebna jest najpierw teoria, by móc stworzyć test? Jeśli tak, skąd wziąć dobrą teorie do napisania testu niepopartą i zweryfikowaną żadnym badaniem? Jest to pewien sporny paradoks w psychometrii, coś w rodzaju jajka i kury
- W psychometrii, czyli nauce o właściwościach testów i ich tworzeniu, istnieją osobne teorie nt teoretycznego podłoża pytań testowych i tego co tak naprawdę jest przedmiotem badania. Te dwie sprawy wydają się tożsame na pierwszy rzut oka ale niestety nie są. Przykładowo test badający poczucie własnej wartości i zawierający pytania w tym temacie, może tak naprawdę wskazywać na rodzaj postrzegania siebie poprzez pytania o percepcje swojej osoby. Badanie poziomu własnej wartości powinno więc zawierać pytanie dotyczące innych wskaźników badanego przedmiotu (poczucia własnej wartości, które nie jest tym samym co postrzeganie siebie).
Pomimo to pytanie jakie są rodzaje inteligencji i jak ją zdefiniować są wciąż aktualne i niesprecyzowane."ludzie różnią się od siebie w zdolności do rozumienia złożonych konceptów; w efektywnym dostosowywaniu się do otoczenia; w uczeniu się poprzez doświadczenie; w używaniu różnych strategii myślenia do rozwiązywania problemów".
Dwie teorie
Pierwsza teoria zakłada, że istnieje jeden czynnik określający inteligencje - znany jako G. Druga teoria mówi, że istnieją różne rodzaje inteligencji. Co ciekawe, wśród zwolenników drugiej teorii nie ma jednego stanowiska odnośnie liczby rodzajów inteligencji. Najpopularniejszym jest jednak propozycja Thurstone'a o 7 rodzajach inteligencji: rozumowanie werbalne, płynność w słownictwie (wiedza słownikowa), rozumowanie liczbowe ( przykładowo rozwiązywanie zadań arytmetycznych), wyobraźnia przestrzenna (przestawianie klocków, obracanie w pamięci obiektów 3D), pamięć (np ciągi liczb i cyfr), szybkość reakcji i rozumowania.
- Jedna generalna inteligencja
Istnieją bardzo silne podstawy teorii ogólnej inteligencji. Spearman, największy entuzjasta tej teorii, wykazał bardzo silną pozytywną relację pomiędzy wynikami ilorazu inteligencji a testami badającymi bardzo różne ogólne zdolności. Innymi słowy, jeśli ktoś wypadł dobrze w teście na inteligencję werbalną, z wielkim prawdopodobieństwem osiągał także ponadprzeciętny wynik w teście matematycznym. Spearman nazwał to czynnikiem generalnej inteligencji (G). Jest to pojedynczy czynnik określający inteligencję.
- Poniższy schemat pokazuje wyniki badań z 2012 roku (artykuł: J.R. Parkin, A.A. Beaujean / Journal of School Psychology 50 (2012) 113–128) i korelacji między różnymi składowymi czynnikami IQ. Schemat przedstawia kluczowe dowody potrzbne do zrozumienia idei generalnej inteligencji.
- Od lewej są poszczególne elementy testów na inteligencje, np "Similarities" odnosi się do umiejętności dostrzegania podobieństw między obrazkami albo słowami. Każdy z elementów jest częścią większego zbioru. Przykładowo "Digit Span" jest wskaźnikiem zdolności do kodowania i odtwarzania w pamięci ciągów liczb (od przodu i od tyłu), który zalicza się do Gsm czyli pamięci krótkotrwałej. 5 zbiorów to funkcje inteligencji, które sumują w sobie wartości z pojedynczych elementów. Funkcje są połączone z każdym z elementów strzałką oraz ułamkiem dziesiętnym np .86. Te ułamki to esencja całego schematu, bo pokazują związki między funkcjami a podstawowymi elementami.
Szczegółowe wyjaśnienie czym są ułamki:W prostych słowach wartości ułamków mówią nam na ile było podobieństw w wynikach między funkcją a pojedynczym czynnikiem. Podobieństwa rozumiem jako nakładanie się. Dla przykładu, "Visual processing" jest współzależne w 82% od Block Design (czyli zdolności do układania abstrakcyjnych kształtów z klocków). Block Design to najsilniej oddziałujący czynnik na wartości "Visual processing" spośród wszystkim elementów składowych funkcji.Spoiler:
Każda z funkcji jest wskaźnikiem w testach na inteligencje. Dowodem na istnienie generalnej inteligencji jest to, że każda z podstawowych funkcji ma bardzo wysoką korelację z czynnikiem g. Dodam, że czynnik gjest efektem skomplikowanej procedury statystycznej znanej mi jako factor loadings. Program statystyczny analizuje wszystkie funkcje i czynniki porównując je ze sobą i kojarząc je ze sobą, jeśli osobne funkcje "ładują się" na jeden czynnik (jak na wykresie), to zostanie on wyodrębniony niczym wspólny mianownik łączący wszystkie funkcje razem.
- Zwolennicy generalnej inteligencji jednym chórem zgadzają się, że można wyróżnić ten jeden czynnik, G. Ale istnieją także silne argumenty mówiące, że istnieją różne rodzaje inteligencji. Jedną z najbardziej składnych teorii jest ta Gardnera (można rzec, że jest to niemal rozwinięcie wcześniej wspomnianej teorii Thurstone'a o siedmiu inteligencjach):
- Sugeruje on, że istnieje siedem różnych form inteligencji:
->lingwistyczna,
->muzyczna,
->przestrzenna,
->kinetyczna (innymi słowy sportowa),
->interpersonalna,
->intra-personalna i
->logiczno-matematyczna.
- Sugeruje on, że istnieje siedem różnych form inteligencji:
- Gardner stwierdził, że nie ma czegoś takiego jak generalna inteligencja, bo jest to zbyt duże uproszczenie do tego jak skomplikowanymi umysłowymi zdolnościami operujemy jako ludzie. Wg tej teorii inteligencja, weźmy lingwistyczna, zależy tylko od tego ile dany człowiek poświęcił na jej rozwinięcie. Tzn, ktoś może posiadać wysoki poziom inteligencji lingwistycznej przez słuchanie wielu bajek jako dziecko i będzie mieć lepiej rozwinięty ten rodzaj inteligencji (bogactwo słownikowe) niż ktoś kto miał więcej stymulacji poprzez zabawę klockami lego (inteligencja przestrzenna), tak dla przykładu. Wg Gardnera, nie można stwierdzić, które dziecko jest bardziej inteligentne - obydwoje są inteligentni tylko w innym wymiarze.
Gardner starał się także wplątać więcej biologii do rozumienia inteligencji. Stwierdził on, że istnieją poszczególne obszary mózgu odpowiedzialne za różne umiejętności. Jego argumentacja była oparta na tym, że zniszczenie jakiegoś obszaru mózgu zmniejsza zdolność rozumowania przestrzennego ale nie wpływa na posługiwanie się językiem (inteligencja lingwistyczna). Dlatego więc rozróżniamy różne typy inteligencji. Jest to dość solidny argument, ponieważ założenia tej teorii traktują mózg jako główny determinant inteligencji.
- Poza tym Gardner starał się stworzyć nową teorię inteligencji, ponieważ uważał, iż dotychczasowe testy ograniczały się do badania umiejętności werbalnych, logicznego myślenia czy inteligencji przestrzennej. Podczas gdy aspekty inteligencji jak zdolności sportowe (intel. kinetyczna), talent muzyczny czy świadomość społeczna nie były brane pod uwagę.
- Czy można te różne umiejętności włączać do inteligencji jest dość sporne i teoria Gardnera nie znalazła wielu entuzjastów wśród naukowców. Znalazła za to wielu zwolenników spoza kręgu naukowego... przez co zaczęto rozwijać ("odkrywać" jeśli ktoś woli) inne rodzaje inteligencji, jak emocjonalna. Problem jest jedynie taki, że te inne typy inteligencji są tworami czysto teoretycznymi i intuitywnymi, nie popartymi badaniami oraz niedającymi się umieścić na żadnej skali, by móc kogoś porównać pod względem inteligencji muzycznej - kto jest bardziej inteligentny muzycznie...? I o ile? Jest to kolejny minus teorii Gardnera.
Istnieją inne teorie odnośnie różnych rodzajów inteligencji a nie tylko tej generalnej ale ze względu na słabe poparcie w metodologii naukowej nie będę ich tu umieszczał i opisywał. Ale warto się z nimi zapoznać.
Dla wciąż niestrudzonych w czytaniu o inteligencji kilka ciekawostek:
Inteligencja dziedziczona? Czy wykształcona z wiekiem?